Ένα κεραμίδι με ιστορία

Οι φίλοι με ξέρουν για γνωστό κεραμιδολόγο (ή κεραμιδομανή, όπως προτιμάτε). Επί είκοσι περίπου χρόνια μελετώ (ή, σωστότερα, προσπαθώ να βρω το χρόνο να μελετήσω) αρχαία κεραμίδια και, πείτε ό,τι θέλετε, εγώ τα βρίσκω συναρπαστικά. Όμως ποτέ σ’ όλη τη σταδιοδρομία μου δεν έχω δει κεραμίδι σαν κι αυτό που βλέπετε παρακάτω.

Το πλαίσιο

Θραύσματα κεραμιδιών βρίσκουμε (με το τσουβάλι) σε όλες τις ανασκαφές και επιφανειακές έρευνες στην Ελλάδα, από τα οποία αντλούμε πολλές πληροφορίες.

To εύρημα

Ωστόσο, ένα κεραμίδι που να φέρει την απεικόνιση ενός ανατολίτη πολεμιστή (με στρογγυλό κάλυμμα κεφαλής και δόρυ ή ακόντιο), μαζί με μια επιγραφή σε μη ελληνικό αλφάβητο, αποτελεί εύρημα πραγματικά μοναδικό.

Κι ενώ άλλοι επισκέπτες του Μουσείου Θεσσαλονίκης μπορεί να θαυμάζουν το Θησαυρό των Μακεδόνων, τη δική μου προσοχή προσελκύει αυτό το μικρό θραύσμα:

Αρχαίο Ελληνικό κεραμίδι (στρωτήρας, Λακωνικού τύπου) που φέρει γκραφίτι με απεικόνιση πολεμιστή της Περσικής Αυτοκρατορίας και επιγραφή που δεν έχει διαβαστεί ακόμη.

Το θραύσμα, που βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη, χρονολογείται στον 5^ο αιώνα π.Χ. και ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην Τούμπα. Εκεί ανασκάφηκε οικισμός με συνεχή κατοίκηση από την εποχή του Χαλκού ως τις αρχές της ελληνιστικής περιοόδου (περίπου 2000 – 300 π.Χ.). Ο χώρος περιλαμβάνει έναν κωνινό λόφο o οποίος σχηματίστηκε από τα συνεχή στρώματα κατοίκησης, καθώς και από ένα χαμηλότερο ύψωμα, με στρωματογραφία που χρονολογείται από τον 11^ο ως τον 4^ο αιώνα π.Χ. Τριγύρω έχουν ανασκαφεί και άλλες, μικρότερες θέσεις, καθώς και ένα νεκροταφείο (περισσότερες πληροφορίες εδώ).

Οι ανασκαφείς ταυτίζουν τον οικισμό με την αρχαία Θέρμη, πόλη που βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του Θερμαϊκού κόλπου και ήταν μία από τις πόλεις και οικισμούς που ενώθηκαν για να σχηματίσουν την πόλη της Θεσσαλονίκης, η οποία ιδρύθηκε το 315 π.Χ. από το βασιλιά Κάσσανδρο, έναν από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Σημασία

Το μοναδικό αυτό εύρημα αποδεικνύει, πέρα από κάθε αμφιβολία, ότι ένα άτομο από τη Μέση Ανατολή βρέθηκε στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, κάποια στιγμή τον 5^ο αιώνα π.Χ. Ένα δεύτερο γκράφιτι, πάνω σε όστρακο (θραύσμα αγγείου), αποδεικνύει πως μάλλον δεν ήταν μόνος:

Θραύσμα αγγείου με παράσταση ανατολίτη πολεμιστή και επιγραφή που δεν έχει διαβαστεί ακόμη.

Ποιοι ήταν όμως αυτοί οι ανατολίτες πολεμιστές  και πώς βρέθηκαν εκεί;

Το ιστορικό γεγονός

Την άνοιξη του 480 π.Χ., ο στρατός της Περσικής Αυτοκρατορίας, με επικεφαλής τον ίδιο το βασιλιά Ξέρξη, επιτέθηκε στην Ελλάδα. Αυτό το τεράστιο σώμα (που, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο αριθμούσε  5.283.220 άτομα, ή, σύμφωνα με σύγχρονους ιστορικούς, περίπου 180 χιλιάδες) πέρασε από την Ασία στην Ευρώπη, συνοδευόμενο από 1207 πολεμικά σκάφη. Ως τα τέλη Ιουλίου, οι δυνάμεις των εισβολέων είχαν φθάσει στη Μακεδονία και ανασυντάχθηκαν στην περιοχή της Θέρμης. Παρέμειναν εκεί μια ολόκληρη εβδομάδα πριν συνεχίσουν προς την κεντρική Ελλάδα και το στόχο τους την Αθήνα.

Οι αρχαιολόγοι που βρήκαν το κεραμίδι με την εγχάρακτη επιγραφή (και το όστρακο) πιστεύουν ότι τα γκραφίτι είναι έργα μελών αυτής της τεράστιας στρατιάς, τα οποία χαράχθηκαν κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στην περιοχή.

Μια προσωπική προσέγγιση

Για μένα, αυτό το σπασμένο κεραμίδι δεν είναι απλώς απόδειξη της παρουσίας του Περσικού στρατού στις ακτές του Θερμαϊκού πριν 2.500 χρόνια.

Για ’μένα αυτό το κεραμίδι αποτελεί έναν τρόπο να προσεγγίσουμε, έστω και λίγο, τους ανθρώπους που εκστράτευαν με τον Πέρση βασιλιά.

Κοιτάζοντάς το, μπορώ να φανταστώ τον άνθρωπο που το χάραξε, πριν τόσους αιώνες.

Δε μπορώ να διαβάσω το μήνυμα που άφησε και δεν έχω ιδέα αν ήταν Πέρσης, Μήδος, Λίβυος ή ανήκε σε κάποιο από τα πολλά άλλα φύλα της αχανούς αυτοκρατορίας. Το μόνο που ξέρω είναι πως κάποια από τα σύμβολα της επιγραφής του έχουν ομοιότητες με το φοινικικό αλφάβητο.

Πάντως σίγουρα δεν ήταν αναλφάβητος και ένιωσε την ανάγκη να εκφραστεί.

Τον φαντάζομαι, γερμένο πάνω στο «γυλιό» του, να προσπαθεί να σκοτώσει την ώρα του, καθώς η τεράστια στρατιά περίμενε τον επικεφαλής της (ο οποίος είχε στείλει ανιχνευτές μπροστά), να αποφασίσει ποια πορεία θα ακολουθούσε στη συνέχεια.

Νομίζω πως τον βλέπω μπροστά μου, να παίζει μ’ ένα σπασμένο κεραμεικό από ανία, κι έπειτα να πιάνει το μαχαίρι του και σιγά-σιγά να συγκεντρώνεται στο έργο του, χαράζοντας μια εικόνα του εαυτού του ή κάποιου από τα άλλα μέλη του στρατεύματος (η ομοιότητα με τους Μήδους πολεμιστές των γνωστών αναγλύφων της Περσέπολης είναι μεγάλη):

Ανάγλυφο πολεμιστών από διάφορα μέρη της Περσικής Αυτοκρατορίας, από την Περσέπολη, στο σημερινό Ιράν. Προσέξτε τις διαφορές στα ρούχα και τον οπλισμό. Ο πολεμιστής στα αριστερά, Μήδος, αν δεν απατώμαι, παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τη μορφή στο κεραμίδι της Τούμπας. Από εδώ.

Χαράζοντας το γκραφίτι, ο άγνωστος εισβολέας έκανε ό,τι έχουν κάνει αμέτρητοι στρατιώτες, από τους Αμερικανούς στρατιώτες στο Βιετνάμ, ως τους δικούς μας, που γράφουν δίστιχα και συνθήματα στις σκοπιές των στρατοπέδων.

Ποιός να ήταν άραγε;

Ήταν μήπως αξιωματικός, ή απλός στρατιώτης;

Ανήκε στο στρατό ξηράς, ή βρισκόταν σ’ ένα από τα πλοία;

Μήπως ήταν μη-μάχιμος, ίσως ένας γραφέας στην υπηρεσία κάποιου αξιωματικού ή και του ίδιου του βασιλιά;

Τι μήνυμα άφησε άραγε; Το όνομά του, ή μήπως κάποια βρισιά για ένα αξιωματικό (ή ακόμη και το βασιλιά;)

Ήταν άραγε σίγουρος πως το τεράστιο εκστρατευτικό σώμα, του οποίου αποτελούσε μέλος, θα κατακτούσε τα πάντα στο πέρασμά του, ή ένιωθε αβέβαιος για την τύχη του σ’ αυτή τη μακρινή χώρα;

Είναι μάλλον απίθανο να απαντηθούν ποτέ αυτές οι ερωτήσεις, αλλά ένα είναι βέβαιο: όταν επιτέλους ο Ξέρξης αποφάσισε ποια πορεία θ’ ακολουθούσε, ο φίλος μας πήρε τα πράγματά του και προχώρησε, μαζί με τους άλλους, νότια, προς τις Θερμοπύλες.