Δύο πρόσωπα από την τέχνη της αρχαίας Κρήτης δείχνουν την εξέλιξη της τέχνης και συγκεκριμένα της μνημειακής γλυπτικής στο νησί.
Στο πρόσωπο του γυναικείου αγάλματος από την Ελεύθερνα, που δημιουργήθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. φαίνονται μερικά από τα χαρακτηριστικά της πρώιμης Κρητικής γλυπτικής: τριγωνικό πρόσωπο με έντονα χαρακτηριστικά, κόμμωση συμμετρικά διατεταγμένη και σχηματικά αποδοσμένη, με έντονη διακοσμητικότητα. Πρόκειται για μια γενική και σχηματική απόδοση της ανθρώπινης μορφής. Την περίοδο αυτή οι καλλιτέχνες της Κρήτης βρίσκονται στην πρωτοπορία, καθώς είναι οι πρώτοι που δημιουργούν μεγάλα αγάλματα σε λίθο, συγκεκριμένα πωρόλιθο, καθώς το μάρμαρο λείπει από το νησί.
Μάλιστα η συνεισφορά τους ήταν τέτοια, που στα μεταγενέστερα χρόνια η παράδοση μιλούσε για τον περίφημο Δαίδαλο, ο οποίος δημιούργησε στην Κρήτη τα πρώτα αγάλματα και δίδαξε την τέχνη του σε κρητικούς αγαλματοποιούς που την διέδωσαν με την σειρά τους στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ο μύθος δεν άφησε ανεπηρέαστους τους αρχαιολόγους, που σήμερα χρησιμοποιούν τον όρο «Δαιδαλική τεχνοτροπία» για αγάλματα που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά. Το πρόσωπο αυτό είναι ενδεικτικό τόσο της τοπικής ιδιομορφίας της Κρητικής τέχνης αλλά και της σημασίας της για την υπόλοιπη Ελλάδα.
Έξι αιώνες αργότερα, οι ιστορικές συνθήκες έχουν αλλάξει και η Κρήτη αποτελεί μέρος του Ελληνιστικού κόσμου, όπως αυτός είχε διαμορφωθεί μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η δεύτερη εικόνα δείχνει το ορειχάλκινο (μπρούτζινο) άγαλμα ενός νέου που ζούσε στην περιοχή της σημερινής Ιεράπετρας (αρχαία Ιεράπυτνα). Το γλυπτό είχε στηθεί ως επιτύμβιο μνημείο πάνω από τον τάφο του. Τα χαρακτηριστικά του αγάλματος, όπως η στάση και η απόδοση της ενδυμασίας, ακολουθούν πιστά τους τρόπους που είχαν εξαπλωθεί σε όλο τον ελληνικό κόσμο. Το πρόσωπο, όπου διαγράφεται η θλίψη για τον θάνατο του, είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό για μια περίοδο όπου ο ρεαλισμός και η έκφραση του πάθους αποτελούσαν τα κύρια ενδιαφέροντα των καλλιτεχνών.
Αριστοτελης Ξεναγος 