Τριγυρνώντας στο νησί της Κρήτης βλέπει κανείς παντού πρόβατα και κατσίκια, άλλοτε χαμηλά…
… κι άλλοτε πάνω σε απότομα βράχια που σε κάνουν ν’ αναρωτιέσαι τι στο καλό βρίσκουν και τρώνε εκεί πάνω:
Όταν δε βόσκουν πέτρες, τα πρόβατα και τα κατσίκια απλώνονται στο δρόμο σα να τους ανήκει:
Πράγμα που μάλλον ισχύει, αν σκεφτεί κανείς πως βρίσκονται στο νησί πολύ πριν την εμφάνιση οποιουδήποτε τροχοφόρου. Μια τρανταχτή απόδειξη γι αυτό αποτελεί ένα αγγείο που βρέθηκε στο Παλαίκαστρο, και στο οποίο απεικονίζεται ένας βοσκός να οδηγεί το κοπάδι του. Προφανώς το αγγείο δεν προοριζόταν για χρήση αλλά μάλλον αποτελούσε προσφορά στις θεότητες του ιερού, πιθανότατα συνοδεύοντας μια δέηση για προστασία.
Ιστορία
Σκηνές σαν κι αυτή είναι πολύ συνηθισμένες στο νησί ακόμη και σήμερα, μολονότι η συγκεκριμένη χρονολογείται από το 2.000 π.Χ. περίπου.
Οι αρχαιολόγοι θεωρούν πως η κτηνοτροφία ξεκίνησε στο νησί κατά τη Νεολιθική περίοδο (7η χιλιετία π.Χ.).
Λίγο αργότερα, στην αρχή της εποχής του Χαλκού (3.200- π.Χ.), το οστεολογικό υλικό ανήκει σε ζώα κάποιας ηλικίας, πράγμα που αποδεικνύει ότι τα ζώα εκτρέφονταν όχι για το κρέας τους, αλλά για το μαλλί και το γάλα τους.
Κατά τη Παλαιοανακτορική περίοδο (1.900 – 1.700 π.χ.), ειδώλια ζώων ανατίθενται σε ιερά κορυφής, πιθανότατα από τους βοσκούς των οποίων η ζωή εξαρτιόταν από την ευημερία των κοπαδιών τους. Ο μεγάλος αριθμός τέτοιων ειδωλίων αποτελεί ένδειξη για τη σημασία των οικόσιτων ζώων για τους κατοίκους του νησιού.
Ειδώλιο κατσίκας από το Ιερό Κορυφής στο Φιλιόρημο του Ψηλορείτη, κοντά στις Γωνιές Ηρακλείου. Παλαιοανακτορική περίοδος (2000-1700 π.Χ.)
Ανακτορικά αρχεία
Ωστόσο υπάρχουν κι άλλες πηγές που επιβεβαιώνουν την εξαιρετική σημασία των προβάτων για την οικονομία του νησιού. Πινακίδες Γραμμικής Α περιέχουν σύμβολα που αντιστοιχούν σε πρόβατα και κατσίκια και αποδεικνύουν πως τα ζώα καταγράφονταν συστηματικά και αποτελούσαν μια από τις πλουτοπαραγωγικές πηγές υπό τον έλεγχο των ανακτορικών συγκροτημάτων.
Γραμμική Α αριστερά, Γραμμική Β, δεξιά. Οι κωδικοί των συμβόλων είναι με αριθμούς και κεφαλαία, η ερμηνεία με πεζά.
Αργότερα, κατά τη Νεοανακτορική περίοδο (1450-1300 π.Χ.), το μόνο ανάκτορο στο νησί ήταν η Κνωσσός, αν και, με βάση πρόσφατες ανακαλύψεις, ίσως υπήρχε και ένα δεύτερο ισχυρό κέντρο, η Κυδωνία, στα σημερινά Χανιά. Τα ευρήματα της περιόδου αυτής μας δίνουν μια καλύτερη εικόνα της εποχής – πολυάριθμες πινακίδες σε Γραμμική Β, αποδεικνύουν πως η Κνωσσός έχει επεκτείνει τον έλεγχό της σε περιοχές της ανατολικής, κεντρικής αλλά και δυτικής Κρήτης. Επίσης, την περίοδο αυτή, η εκτροφή αιγοπροβάτων και η εκμετάλλευση μαλλιού για την παραγωγή υφασμάτων φθάνει σε υψηλά επίπεδα οργάνωσης κι εξειδίκευσης.
Φυλλόσχημες πινακίδες Γραμμικής Β, από το ανακτορικό αρχείο της Κνωσσού, Τελική Ανακτορική περίοδος, 1450-1300 π.Χ.
Αριθμοί
Από τις 3000 πινακίδες γραμμικής Β του αρχείου του ανακτόρου της Κνωσού οι 800 αναφέρονται στην εκτροφή ζώων και κυρίως προβάτων. Μάλιστα, σε μια μόνο πινακίδα καταγράφονται 10.000 πρόβατα.
Στις καταγραφές δεν αναφέρονται μόνο οι αριθμοί των ζώων ανά φύλο και ηλίκια αλλά ακόμα και οι ποιμένες και το ιδιοκτησιακό καθεστώς.
Από τα κείμενα αυτά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι την περίοδο αυτή ο Μυκηναίος άρχοντας της Κνωσού και η διοικητική του μηχανή εκμεταλλευόταν γύρω στα 100.000 αιγοπρόβατα τα οποία μπορούσαν να παράγουν μέχρι και 52 τόνους μαλλιού, μια ζωτικής σημασίας πρώτη ύλη.
Σήμερα
Μπορεί τα ανάκτορα της Κνωσσού να μην είναι πια τα διοικητικά κέντρα του νησιού, αλλά τα αιγοπρόβατα παραμένουν αναπόσπαστο στοιχείο του κρητικού τοπίου. Το μαλλί δεν είναι πλέον ο βασικός λόγος για την εκτροφή τους – σήμερα, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι το γάλα τους, από το οποίο η κρητική επινοητικότητα παράγει μια εκπληκτική γκάμα γαλακτοκομικών προϊόντων, μερικά από τα οποία μοναδικά.
Αριστοτελης Ξεναγος 