Πνύκα

Ο λόφος της Πνύκας αποτελεί μέρος του συγκροτήματος των λόφων που βρίσκονται δυτικά της Ακρόπολης. Σήμερα είναι κατάφυτος με δέντρα και αποτελεί έναν από τους λίγους χώρους πρασίνου της πόλης.

Η Πνύκα όπως φαίνεται από την Ακρόπολη. Διακρίνεται το βήμα, αριστερά.

Στην αρχαιότητα όμως, αποτελούσε μέρος του οικιστικού ιστού της αρχαίας Αθήνας, όπως μαρτυρούν το πλήθος των θεμελίων, πηγαδιών και αρχαίων οδεύσεων που έχουν βρεθεί στην περιοχή.

Θεμέλια και τοίχοι σπιτιών σκαμμένα στο φυσικό βράχο της Πνύκας.

Ένας ανηφορικός δρόμος της Πνύκας με σκαλιά.

Πολύ σημαντικό στοιχείο του λόφου αποτελεί ο χώρος των συνεδριάσεων της Εκκλησίας του Δήμου, ο οποίος, από τον 5^ο αιώνα και για περίπου 200 χρόνια, αποτελούσε το σημείο συνάντησης των πολιτών της Αρχαίας Αθήνας. Σ΄αυτό το χώρο, περίπου 40 φορές το χρόνο, χιλιάδες Αθηναίοι συναθροίζονταν για να συζητήσουν και να λάβουν αποφάσεις για τα δημόσια πράγματα της πόλης τους. Επίσης εκεί μπρούσαν να εφαρμόσουν το δημόσιο έλεγχο για τις πράξεις των αξιωματούχων του κράτους και ν’ αποδόσουν ευθύνες για τα πεπραγμένα κατά τη διάρκεια της θητείας τους.

Η αρχαιολογική έρευνα έχει αποκαλύψει τρία στάδια στη διαμόρφωση της περιοχής της Πνύκας, τα οποία αντιστοιχούν σε τρεις περιόδους της Αθηναϊκής δημοκρατίας.

Οι τρεις φάσεις διαμόρφωσης της Πνύκας.

Στα τέλη του 6^ου, αρχές 5^ου αιώνα, στην πρώτη φάση διαμόρφωσης της περιοχής της εκκλησίας του Δήμου, το βήμα των ομιλητών βρισκόταν βορειοανατολικά, ενώ οι ακροατές καθόταν πάνω στο φυσικό έξαρμα του βράχου, στραμμένοι προς την αγορά και την Ακρόπολη. Η χωρητικότητα του χώρου υπολογίζεται σε περίπου 5 χιλιάδες άτομα, τον ελάχιστο απαραίτητο αριθμό για μια συνεδρίαση της Εκκλησίας του Δήμου. Με αυτή τη μορφή η Πνύκα λειτούργησε ως χώρος συνεδριάσεων ως τα τέλη του 5^ου αιώνα – σε αυτή τη διαμόρφωση αναφέρεται ο Αριστοφάνης στο έργο του Αχαρνής και εκεί μίλησαν ο Κίμων, ο Μιλτιάδης και ο Περικλής.

Γύρω στο 400 π.Χ., ο προσανατολισμός αλλάζει κατά 180^ο περίπου, και δημιουργείται με τεχνητή επίχωση ένα κοίλο του οποίου ο αναλημματικός τοίχος σώζεται ως σήμερα. Σύμφωνα με σύγχρονους υπολογισμούς, η χωρητικότητα του χώρου αυξήθηκε σε περίπου 6,5 ως 14 χιλιάδες άτομα. Σε αυτή τη μορφή της Πνύκας αναφέρεται ο Αριστοφάνης στο έργο του «Εκκλησιάζουσες». Σε αυτή τη φάση εκφωνήθηκαν λόγοι από τα μεγάλα ονόματα της Αθηναϊκής ρητορικής, όπως Ισοκράτης, Υπερείδης, Δημοσθένης.

Η τρίτη φάση, με βάση τη μελέτη της κεραμεικής που βρέθηκε στο χώρο, χρονολογείται λίγο πριν τη μάχη της Χαιρώνειας, η οποία έγινε το 338 π.Χ. Συνεπώς, η τρίτη αναδιαμόρφωση του χώρου πρέπει να έγινε την εποχή που τα οικονομικά της πόλης βρισκόταν υπό τη διαχείριση του Εύβουλου, και δεν εντάσσεται στο οικοδομικό πρόγραμμα του Λυκούργου, όπως πιστεύαμε παλιότερα. Η αναδιαμόρφωση περιλάμβανε διεύρυνση του κοίλου με την κατασκευή εντυπωσιακού αναλημματικού τοίχου, πράγμα που αύξησε τη χωρητικότητα σε πάνω από 10.000 άτομα, ενώ προς τα δυτικά διαμορφώθηκε με εκτεταμένη λατόμευση το βήμα των ομιλητών και οι θέσεις όπου θα κάθονταν οι αξιωματούχοι της πόλης. Τα κατάλοιπα αυτής της φάσης είναι αυτά που βλέπει ο σημερινός επισκέπτης.

Το βήμα των ομιλητών, από την 3η φάση της διαμόρφωσης της Πνύκας.

Ο αναλημματικός τοίχος της 3ης φάσης.

Παρόλα αυτά, όταν ολοκληρώθηκε το Θέατρο του Διονύσου, φαίνεται πως οι Αθηναίοι θεώρησαν το κοίλο του πιο άνετο, με αποτέλεσμα οι συνεδριάσεις της Εκκλησίας του Δήμου να μεταφερθούν εκεί και η Πνύκα να πάψει να χρησιμοποιείται ως χώρος συνεδριάσεων. Δύο στοές που θεμελιώθηκαν πίσω από το βήμα, παρέμειναν ημιτελείς, μετά την εγκατάλειψη της θέσης και την οικοδόμηση του Διατειχίσματος.

Η τρίτη φάση της Πνύκας. Προσέξτε τις ημιτελείς στοές στο βάθος, παράλληλα με το οχυρωματικό τείχος.

Τμήματα του τείχους αυτού σώζονται ακόμη, μαζί με τα κατάλοιπα του χώρου των συνεδριάσεων της εκκλησίας του Δήμου και τα θεμέλια των οικιών του δήμου της Μελίτης. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την πλησιότητα της Πνύκας με το λόφο των Νυμφών, όπου βρίσκεται το Αστεροσκοπείο, δημιουργούν ένα σημαντικότατο αρχαιολογικό χώρο, στην καρδιά της πόλης. Κι όμως, παρόλο που η Πνύκα έχει ενταχθεί στην εθιμική ζωή της πόλης (ως ένας από τους χώρους όπου παραδοσιακά εορτάζεται η Καθαρά Δευτέρα), ως αρχαιολογικός χώρος παραμένει σχετικά άγνωστος στο ευρύ κοινό.