Συνάδελφοι από την Κρήτη με πληροφορούν για νέες ανακαλύψεις οι οποίες μπορεί ν’ αλλάξουν για πάντα τις καθιερωμένες απόψεις για το τέλος του Μινωικού πολιτισμού. Η μερική αποκρυπτογράφηση του Δίσκου της Φαιστού από τον Δρ. Γκάρεθ Όουενς επέτρεψε σε μια διεθνή ομάδα ερευνητών (οι οποίοι συνδύασαν ένα νέο αλγόριθμο αποκρυπτογράφησης με σύγχρονες τεχνικές γλωσσολογικής ανάλυσης) για την ερμηνεία των συμβόλων της Γραμμικής Α, μέσα από τη σύγκρισή τους με τα σύμβολα του Δίσκου και τα (αποκρυπτογραφημένα) σύμβολα της Γραμμικής Β. Η διεπιστημονική αυτή προσέγγιση δεν οδήγησε στην πλήρη αποκρυπτογράφηση της Μινωικής γραφής, η οποία επιμένει να κρατά τα μυστικά της, αλλά αποκάλυψε στους ερευνητές στοιχεία που μας επιτρέπουν να συνάγουμε αρκετές πληροφορίες για το Μινωικό πολιτισμό κατά τη διάρκεια της χρήσης της, από το 2000 ως το 1450 π.Χ.
Με βάση τις πρώτες πληροφορίες, η ανάλυση των συμβόλων, αποκάλυψε αρκετά από τα μυστικά των πινακίδων. Μεταξύ άλλων, επιβεβαιώθηκε αυτό που οι αρχαιολόγοι υπέθεταν εξαρχής, ότι, όπως οι μεταγενέστερες πινακίδες της Γραμμικής Β, έτσι και αυτές χρησιμοποιούνταν για την απογραφή των ειδών που υπήρχαν στις αποθήκες των ανακτορικών συγκροτημάτων καθώς και για την τήρηση άλλων αρχείων οικονομικού χαρακτήρα.
Ωστόσο το σημαντικότερο συμπέρασμα που συνάγεται από τη μελέτη των πινακίδων είναι αυτό για το οποίο οι αρχαιολόγοι ερίζουν εδώ και δεκαετίες: ήταν πράγματι η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το αίτιο που προκάλεσε την κατάρρευση του Μινωικού πολιτισμού; Η απάντηση των ερευνητών είναι ένα σαφές «Ναι» και υπογραμμίζουν ότι, μολονότι ισχυρός, ο αντίκτυπος της πρώτης στον δεύτερο ήταν έμμεσος και όχι άμεσος.
Φαίνεται πως οι καταστροφές που προκλήθηκαν στην Κρήτη από την έκρηξη ήταν εκτεταμένες αλλά όχι τόσο ώστε να προκαλέσουν άμεση κατάρρευση του κοινωνικού και πολιτικού συστήματος του νησιού. Η επισκευή όμως των ανακτόρων και άλλων σημαντικών υποδομών, όπως π.χ. των λιμανιών, καθώς και η διατήρηση του υψηλού επιπέδου ζωής το οποίο μας είναι γνωστό από τις τοιχογραφίες και τα υλικά κατάλοιπα, φαίνεται πως ήταν αδύνατη με τους πόρους που διέθετε το νησί. Οι πινακίδες περιέχουν πληροφορίες για την εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων πρώτων υλών και ανθρώπινου δυναμικού από τους εμπορικούς εταίρους της Μινωικής Κρήτης, την Αίγυπτο και τα Μυκηναϊκά βασίλεια του Ελλαδικού χώρου.
Τα λεπτομερή Μινωικά αρχεία φαίνεται να υποδεικνύουν πως οι εισαγωγές αυτές ήταν δάνεια ή ίσως αγορασμένες επί πιστώσει ή με ιδιαίτερα επαχθείς όρους. Οι λεπτομέρειες δεν έχουν διασαφηνιστεί ακόμη, αλλά από τις πινακίδες συνάγεται καθαρά πως οι Κρήτες βρέθηκαν στη δυσάρεστη θέση να μην μπορούν να εκπληρώσουν ανειλημμένες υποχρεώσεις προς τους προμηθευτές τους, οι οποίοι κατόπιν εμφανίζονται να στέλνουν απεσταλμένους στην Κρήτη για να διασφαλίσουν την αποστολή τοπικών προϊόντων προς τις πατρίδες τους.
Τα αριθμητικά σύμβολα που αναγνωρίστηκαν στις πινακίδες της Γραμμικής Α δεν αφήνουν καμμία αμφιβολία ότι οι ποσότητες των τοπικών προϊόντων τα οποία συγκέντρωναν τα ανάκτορα, όπως δημητριακών και μαλλιού, αυξήθηκαν σημαντικά μέσα σε διάστημα μιας περίπου γενιάς. Η ερευνητική ομάδα υποθέτει πως πιθανότατα οι Μινωίτες άρχοντες προσπάθησαν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των οικονομικών εταίρων τους αυξάνοντας τη φορολογία. Η αύξηση αυτή πρέπει να οδήγησε σε πτώση του βιοτικού επιπέδου, πράγμα που επιβεβαιώνεται από μια στατιστικώς σημαντική μείωση του αριθμού των ειδωλίων που αφιερώνονται εκείνη εποχή στα διάφορα ιερά του νησιού. Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε αναμφισβήτητα στοιχεία καννιβαλισμού, τα οποία ανήκουν σε αυτήν ακριβώς την περίοδο. Τότε επίσης μειώνεται και ο αριθμός των ιερών κορυφής, ενώ όσα απομένουν περιέρχονται υπό τον άμεσο έλεγχο των ανακτόρων. Στο μεταξύ, εμφανίζονται στην ύπαιθρο κτίρια τα οποία οι αρχαιολόγοι εδώ και δεκαετίες αποκαλούν «βίλλες». Οι ερευνητές υποθέτουν ωστόσο πως πιθανότατα οι «βίλλες» αυτές ήταν ένας τρόπος ελέγχου του πληθυσμού από τις αρχές, οι οποίες προσπαθούσαν να διασφαλίσουν τη συγκέντρωση των απαιτούμενων αγροτικών προϊόντων.
Το ίδιο διάστημα (1490-1412, κατά τη βασιλεία των Φαραώ Τούθμοσι Γ΄ και Αμενχοτέπ Β΄) εμφανίζονται στην Αίγυπτο απεικονίσεις Κρητικών (στον τάφο ενός αυλικού, του Σενενμούτ) οι οποίοι φορώντας χαρακτηριστικά Μινωικά περιζώματα προσφέρουν πολύτιμα είδη και αγγεία Μινωικού τύπου στην Αιγυπτιακή αυλή. Τα ευρήματα αυτά συμφωνούν με άλλες αιγυπτιακές πηγές οι οποίες αναφέρουν ξεκάθαρα την επίσκεψη Αιγυπτίων διπλωματών στην Κρήτη. Η γνωστότερη είναι τον ταφικό ναό του Αμενχοτέπ Γ΄στο Κομ ελ-Χετάν, το οποίο αποδεικνύει ότι το ενδιαφέρον της Αιγύπτου για τη μεγαλόνησο και οι επαφές της με αυτό διατηρήθηκαν ακόμη και μετά την κατάρρευση του Μινωικού πολιτισμού.
Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει ανακαλύψει στην Κνωσσό τους λεγόμενους «τάφους πολεμιστών», οι οποίοι εμφανίζονται ξαφνικά το διάστημα 1450-1375, με όπλα και κτερίσματα Μυκηναϊκού τύπου. Το αν οι δυνάμεις αυτές είχαν προσκληθεί από την Κρητική ελίτ για να τους προστατέψουν από τοπικές αναταραχές ή αν είχαν αποσταλεί από ένα ή περισσότερα Μυκηναϊκά βασίλεια για να προστατέψουν τα συμφέροντα των τελευταίων στο νησί παραμένει άγνωστο.
Αυτό που είναι βέβαιο, πέρα από κάθε αμφιβολία, είναι πως τα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν μια ξεκάθαρη μετάβαση από έναν πολιτισμό με Μινωικά χαρακτηριστικά σε έναν άλλο με σαφή Μυκηναϊκά γνωρίσματα. Όχι μόνο αλλάζει ο τύπος των υλικών ευρημάτων, αλλά τα ανακτορικά αρχεία ξαφνικά παύουν να τηρούνται στη Μινωική γλώσσα και γραφή, η οποία αντικαθίσταται από τη Γραμμική Β.
Οι ερευνητές εικάζουν ότι η άρχουσα τάξη της Κρήτης προέβη σε τεράστια έξοδα, πράγμα που υπονόμευσε όχι μόνο τη δική της θέση αλλά και ολόκληρο το Μινωικό πολιτισμό. Το καθεστώς προσπάθησε να διατηρηθεί στην εξουσία ζητώντας βοήθεια από το εξωτερικό, αλλά το κόστος ήταν δυσβάσταχτο, πράγμα που την οδήγησε σε σύγκρουση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Η κατάσταση στέρησε από την Κρήτη την προηγούμενη ισχύ της και την οδήγησε στο έλεος των γειτονικών δυνάμεων, οι οποίες δε δίστασαν να επωφεληθούν.
Δεν ξέρω γιατί, αλλά η ερμηνεία των ερευνητών μου φαίνεται εξαιρετικά πιθανή. Ίσως επειδή παρουσιάζει ομοιότητες με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα. Φαίνεται πως όσοι δε διδάσκονται από την ιστορία είναι καταδικασμένοι να την επαναλαμβάνουν.
________________________
Σημείωση:
Αγαπητοί φίλοι, αναγνώστες και συνάδελφοι,
Αν δεν το προσέξατε ήδη, αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε πρωταπριλιά. Παρόλα αυτά πρέπει να σημειώσω πως όλες οι πληροφορίες σ’ αυτό είναι αληθινές, εκτός από:
Α. Τη μερική αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Α (πού τέτοια τύχη!)
Β. Την πτώση στον αριθμό των ειδωλίων που αφιερώνονται στα ιερά της Κρήτης (ακόμη δεν έχει διαπιστωθεί κάτι τέτοιο)
και
Γ. Τη σύνθεση, η οποία περιλαμβάνει εικασίες για οικονομική και κοινωνική αναστάτωση και υποχρεώσεις προς το εξωτερικό. Υπάρχει πράγματι μια θεωρία για θρησκευτικές αναταραχές μετά την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης. Ωστόσο η δική μου θεωρία είναι εντελώς φανταστική και είναι εμπνευσμένη (φυσικά) από τη σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα.
Και του χρόνου!
Αριστοτελης Ξεναγος 