Τι θέλει να πει ο Αδριανός; Σύμβολα ενός αυτοκράτορα

O Αδριανός, για τον οποίο μιλήσαμε στην προηγούμενη ανάρτηση, γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 24 Ιανουαρίου του 76 μ.Χ. στην πόλη Ιτάλικα της Ισπανίας. Σαράντα ένα χρόνια αργότερα, θα γινόταν ο 14^ος Ρωμαίος αυτοκράτορας.

Ο Αδριανός άφησε το σημάδι του σε όλη την αυτοκρατορία, αλλά περισσότερο στις Ελληνικές πόλεις, τις οποίες υποστήριξε ιδιαίτερα και ανέδειξε.

Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, ο αυτοκράτορας ήταν μορφωμένος και έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ελληνική γραμματεία και πολιτισμό. Επίσης τον ενδιέφερε και η αρχιτεκτονική. Περισσότερο από όλα όμως του άρεσε να ταξιδεύει και να περνάει τον ελεύθερο του χρόνο κυνηγώντας.

Η εποχή της βασιλείας του  χαρακτηρίζεται από σταθεροποίηση των συνόρων και την εξασφάλιση της συνοχής της αυτοκρατορίας. Και, μολονότι ο Αδριανός περιγράφεται ως φιλειρηνικός αυτοκράτορας, δεν παραμελούσε την εκπαίδευση των λεγεώνων και την αμυντική θωράκιση της Αυτοκρατορίας.

Πορτραίτα εξουσίας

Πολλά ήταν τα πορτραίτα του αυτοκράτορα που είχαν στηθεί σε όλη την αυτοκρατορία. Σε μεγάλο αριθμό αυτών των πορτραίτων ο Αδριανός απεικονίζεται σαν αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού και οπλισμένος. Αυτό βέβαια είναι αναμενόμενο, καθώς ήταν ο ανώτατος στρατιωτικός ηγέτης της αυτοκρατορίας και η εικόνα του οπλισμένου αυτοκράτορα εκφράζει όχι μόνο την ικανότητα τους ως στρατιωτικού ηγέτη, αλλά και το ρόλο του ως εγγυητή της ασφάλειας της Αυτοκρατορίας και της εξουσίας της.

Σύμβολα του Αδριανού – η καθιερωμένη άποψη

Σε πολλά από τα επίσημα αγάλματά του, η διακόσμηση του θώρακα που φέρει ο αυτοκράτορας είναι ιδιαίτερη και αμέσως αναγνωρίσιμη. Στο κέντρο απεικονίζεται η θεά Αθηνά, την οποία στεφανώνουν νίκες και η οποία πατά πάνω στη Λύκαινα της Ρώμης η οποία τρέφει τους διδύμους Ρέμο και Ρωμύλο. Αγάλματα με τη συγκεκριμένη εικονογραφία όμως έχουν βρεθεί -από όσο γνωρίζω- μόνο στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας.

 

Σύμφωνα με την πιο καθιερωμένη άποψη, η θέση της θεάς πάνω από το μυθικό ζώο συμβολίζει την ανωτερότητα της Αθήνας έναντι της Ρώμης, ενώ συγχρόνως δείχνει πως η πρώτη έχει ανάγκη από την υποστήριξη της δεύτερης. Η απεικόνιση αυτή, απηχεί τη φιλελληνική πολιτική του Αδριανού, και συμβολίζει τόσο τη σχέση του Αδριανού με την Αθήνα όσο και  τον ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής του, η οποία επεδίωκε τον αρμονικό συνδυασμού ρωμαϊκού και ελληνικού πολιτισμού.

 

Η άλλη άποψη

Υπάρχει όμως και μια άλλη άποψη, σύμφωνα με την οποία, ο συμβολισμός αυτών των αγαλμάτων του Αδριανού έχει να κάνει λιγότερο με το φιλελληνισμό του αυτοκράτορα και περισσότερο με πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα, τα οποία συντάραξαν την αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια της βασιλείας του.

Για παράδειγμα, σε κάποια από τα αγάλματά του, δίπλα στη μορφή του αυτοκράτορα απεικονίζονταιι και μορφές που από τη στάση τους αναγνωρίζονται ως ηττημένοι και από την ενδυμασία τους ως βάρβαροι.

 Συγκεκριμένα, στον αδριάντα από την Κνωσσό, ο οποίος βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Ηρακλείου, η παράσταση αποκτά σαφή στρατιωτικό και θριαμβικό συμβολισμό καθώς οι νίκες που στεφανώνουν την Αθηνά πατούν πατούν πάνω σε μορφές με βαρβαρική ενδυμασία, ενώ στα πόδια του του αυτοκράτορα μια άλλη μορφή με παρόμοια ενδυμασία, εικονίζεται στα γόνατα, αποτελώντας σαφή ένδειξη της νίκης του Αδριανού.

Σε ένα ακόμη άγαλμα της ίδιας εποχής, στη Θεσσαλονίκη, το οποίο πολλοί αποδίδουν στον Αδριανό, η κεντρική παράσταση του θώρακα δείχνει τις Νίκες να στεφανώνουν τρόπαιο. Κάτω από αυτό, δεμένοι πισθάγκωνα, βρίσκονται δύο μορφές προφανώς ηττημένων εχθρών με βαρβαρική ενδυμασία.

Ακόμα πιο άμεση γίνεται η στρατιωτική αναφορά στο άγαλμα από την Ιεράπετρα της Κρήτης, το οποίο βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο της Κωσταντινούπολης. Εδώ ο Αδριανός πατά ο ίδιος δυναμικά πάνω σε υποταγμένο εχθρό και κοιτά αποφασιστικά προς τον θεατή μεταφέροντας το σαφές μήνυμα ότι είναι αποφασισμένος να συντρίψει κάθε εχθρό. Στον ίδιο τύπο πρέπει να ανήκει και ο ανδριάντας στον Πειραιά, καθώς έχει την ίδια περίπου στάση.

Αιτία για αυτούς τους συμβολισμούς

Φαίνεται λοιπόν ότι στα αγάλματα που φέρουν τέτοιου τύπου απεικόνιση υπάρχει άμεσος στρατιωτικός συμβολισμός. Ποιο όμως το γεγονός στο οποίο αναφέρεται ένας -κατά τα άλλα- φιλειρηνικός αυτοκράτορας, ο οποίος δεν επιδόθηκε σε εκστρατείες για την επέκταση των ορίων της αυτοκρατορίας;

Οι δύο μεγάλοι πόλεμοι τους οποίους αντιμετώπισε ο Αδριανός, ξέσπασαν και οι δύο εντός της αυτοκρατορίας. Ο πρώτος ήταν η Εξέγερση της Διασποράς, που ξέσπασε στην Κύπρο το 115, δύο χρόνια πριν αναλάβει την εξουσία. Ο δεύτερος, ήταν η Ιουδαϊκή επανάσταση του Μπαρ Κόχμπα, η οποία ξέσπασε το 132 και καταπνίγηκε τρία χρόνια αργότερα. Οι δύο αυτές αναταραχές αναστάτωσαν τις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας  (Αιγύπτου, Κύπρου, Ιουδαίας και Κυρρηναϊκής, της οποίας πρωτεύουσα ήταν η Γόρτυνα της Κρήτης). Η πρώτη καταπνίγηκε το 117, πρώτη χρονιά της βασιλείας του Αδριανού, μετά από εκτεταμένες καταστροφές και εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς, ενώ η δεύτερη είχε ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική και οριστική εξορία των Ιουδαίων από την Ιουδαία.

Υπό το φως αυτής της θεωρίας, η απεικόνιση της θεάς Αθηνάς η οποία στεφανώνεται από Nίκες αποκτά σαφή στρατιωτικό συμβολισμό. Δεν παραπέμπει (ή δεν παραπέμπει μόνο) στην υπεροχή του ελληνικού πνεύματος, αλλά στις νίκες του αυτοκράτορα έναντι στοιχείων της αυτοκρατορίας τα οποία δεν ήταν κοινωνοί του ελληνορωμαϊκού πνεύματος και των οποίων η εξέγερση θα μπορούσε δυνητικά να θεωρηθεί απειλή για τη συνοχή και σταθερότητα της αυτοκρατορίας.

Ίσως, σ’ αυτά τα πλαίσια, να επιχειρείται και ένας επιπλέον συμβολισμός: είναι πιθανόν η παρουσία της Αθηνάς να παραπέμπει στους Περσικούς Πολέμους, σε μια προσπάθεια να συνδεθεί η παρούσα μάχη του Αδριανού με την παλαιότερη νίκη των Ελλήνων απέναντι σε μια άλλη βαρβαρική απειλή.

Ασχέτως του ποιος ήταν ο συμβολισμός (πολιτικός, στρατιωτικός ή πνευματικός) τον οποίο επιθυμούσε να επικοινωνήσει ο Αδριανός στους υπηκόους του, το γεγονός παραμένει πως η σταθερή παρουσία της Αθηνάς στο κέντρο του θώρακά του αποκαλύπτει πως η Αθήνα ήταν εξαιρετικά σημαντική όσον αφορά τη δημόσια εικόνα του και το σύστημα αξιών που ήθελε να προωθήσει.

________________________

Πηγές εικόνων από την Αρχαία Αγορά και από την Κωνσταντινούπολη. Οι εικόνες έχουν υποστεί ελαφρά επεξεργασία και συρρίκνωση. Όλα τα δικαιώματα ανήκουν στους δημιουργούς τους.