Στην περιγραφή του για το Ιερό της Επιδαύρου, ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ένα κυκλικό κτίριο κοντά στο ναό του Ασκληπιού, το οποίο ονομάζει Θόλο, χωρίς όμως να μας λέει ποια ήταν η χρήση του. Το θεωρεί μνημείο άξιο θέας και περιγράφει δυο τοιχογραφίες που κοσμούσαν το εσωτερικό του, έργα του Σικυώνιου ζωγράφου Παυσία. Στη μια απεικονιζόταν ο Έρωτας και στη δεύτερη προσωποποίηση της Μέθης η οποία έπινε από γυάλινο κύπελλο.
Η Θόλος της Επιδαύρου. Αναπαράσταση. Μουσείο Επιδαύρου. 
Η Θόλος της Επιδαύρου. Αναπαράσταση. Μουσείο Επιδαύρου.
Η Θόλος είναι ένα από τα λίγα κυκλικά κτίρια της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Κατασκευάστηκε σε ένα διάστημα 30 ετών, από το 365 έως το 335 π.Χ. Η εξωτερική του κιονοστοιχία αποτελούνταν από 26 κίονες δωρικού ρυθμού, ενώ η εσωτερική από 14 κίονες κορινθιακού ρυθμού, με τα πιο περίτεχνα και αρμονικά κορινθιακά κιονόκρανα του 4ου αιώνα (στα οποία αφιέρωσα ειδική ανάρτηση). Οι μετόπες της δωρικής κιονοστοιχίας ήταν διακοσμημένες με ρόδακες, ενώ πλούσιο γλυπτό διάκοσμο έφεραν και τα φατνώματα των οροφών, τόσο της εξωτερικής όσο και της εσωτερικής κιονοστοιχίας, καθώς και η σίμη. Εντυπωσιακή ήταν η διακόσμηση του δαπέδου του σηκού με ρομβοειδείς πλάκες λευκού και μαύρου μαρμάρου.
Κάτοψη της θόλου της Επιδαύρου. Διακρίνεται το πολύπλοκο μοτίβο του πατώματος του σηκού. 
Τμήμα της κατάκοσμης σίμης της Θόλου της Επιδαύρου.
Ενδιαφέρουσα -όσο και αινιγματική- ήταν και η διαμόρφωση του υπογείου: κάτω από τον σηκό υπάρχουν τρεις ομόκεντροι τοίχοι που διαμορφώνουν διαδρόμους με άγνωστη λειτουργία.
Στην επιγραφή με τους απολογισμούς για τα έξοδα κατασκευής, το κτίριο αναφέρεται ως Θυμέλη, δηλαδή βωμός, χωρίς άλλη διευκρίνιση. Αφού οι αρχαίες πηγές δεν μας ενημερώνουν για την λειτουργία του κτιρίου, έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις από τους σύγχρονους ερευνητές, όπως ότι χρησιμοποιόταν ως χώρος επίσημων συνεστιάσεων, ή χώρος αποθήκευσης πολυτίμων αφιερωμάτων ή, τέλος, ως χώρος τέλεσης μυστικών τελετών, συνδεδεμένων με τη χθόνια υπόσταση του Ασκληπιού.
Σύμφωνα με τους τωρινούς ανασκαφείς, η Θόλος ήταν ο τάφος του Ασκληπιού, ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο, είχε σκοτωθεί από τον Δία και στη συνέχεια αναστηθεί. Παρατηρώντας ότι το υπόγειο τμήμα της θόλου βρισκόταν στο ίδιο επίπεδο με τον χώρο όπου τελούταν η «εγκοίμησις» (περισσότερα γι αυτήν σε άλλη ανάρτηση), οι ανασκαφείς θεωρούν ότι τα δύο υπόγεια δημιουργούσαν έναν χώρο όπου οι πιστοί και ο θεός επικοινωνούσαν συμβολικά.
Πρόσφατα μάλιστα βρέθηκαν, αμέσως στα ανατολικά της θόλου, υπολείμματα ενός προδρομικού κτιρίου, το οποίο επίσης διέθετε υπόγειο.
Η Θόλος/Θυμέλη καταστράφηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. και στη συνέχεια μεγάλο μέρος του υλικού της ανακυκλώθηκε σε μεταγενέστερα κτίρια. Παρόλα αυτά, σώζονται αρκετά αρχιτεκτονικά μέλη της ώστε να είναι δυνατή όχι μόνο η αναπαράσταση αλλά και η μερική αποκατάσταση της.
Οι εργασίες αποκατάστασης ξεκίνησαν το 1984 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Στις φωτογραφίες που ακολουθούν, θα δείτε τρεις φάσεις των εργασιών, σε διαφορετικά χρονικά σημεία.
Αριστοτελης Ξεναγος 
Παράθεμα: Η Θόλος της Ολυμπίας | Αριστοτελης Ξεναγος