Εξωστρέφεια του Ελληνικού Πολιτισμού – εναλλακτικές προτάσεις

Η εξωστρέφεια είναι έννοια ελκυστική, ιδίως στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Μέχρι σήμερα το ΥΠΠΟΑ έχει επιδείξει θαυμαστή εξωστρέφεια, συμμετέχοντας σε πολλές εκθέσεις του εξωτερικού με εκθέματα από διάφορα μουσεία της χώρας. Οι εκθέσεις αυτές όμως διαρκούσαν συγκεκριμένα και σύντομα χρονικά διαστήματα.
Όμως τώρα, με βάση τον νόμo 4761/20, που ψηφίστηκε πρόσφατα, θα επιτρέπεται ο δανεισμός των θησαυρών της χώρας στο εξωτερικό για 25+25 χρόνια.

Απόσπασμα του νέου νόμου (άρθρο 48, παράγραφος 13.α & β)

Έτσι, για παράδειγμα, ένα ελληνικό μουσείο θα μπορεί να δημιουργεί παράρτημα του στο εξωτερικό, όπως σκοπεύει να κάνει το Μουσείο Μπενάκη, δανείζοντάς του τα εκθέματά του για 50 χρόνια. Με βάση τον νόμο, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο θα μπορεί να δημιουργήσει παράρτημα στον Εκθεσιακό Χώρο του Ιδρύματος Ωνάση στην Νέα Υόρκη ή το Μουσείο Ηρακλείου στο Βρετανικό Μουσείο.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι τα εκθέματα αυτών των δύο μουσείων θα πάψουν να βρίσκονται στην Ελλάδα, αλλά θα είναι διαθέσιμα στους επισκέπτες του Λονδίνου και της Ν. Υόρκης για μισόν αιώνα.

Στις αντιδράσεις που προκλήθηκαν, η Υπουργός Πολιτισμού υποστήριξε πως με αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθεί η εξωστρέφεια του Ελληνικού Πολιτισμού, η ενίσχυση της ταυτότητας της ομογένειας αλλά και η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Μάλιστα χαρακτήρισε το νομοσχέδιο ως «τολμηρό μεταρρυθμιστικό αναπτυξιακό σχέδιο που θα προωθήσει με απόλυτα διαφανείς διαδικασίες, όρους και προϋποθέσεις, την αξιοποίηση του σημαντικού πολιτιστικού πλούτου της χώρας προς όφελος της οικονομίας».
Όμως, για να είσαι εξωστρεφής δεν είναι απαραίτητο να δανείζεις  τα ασημικά σου για μια ζωή στον γείτονα, με την ελπίδα πως θα τα δουν οι φίλοι του και θα θελήσουν να σε επισκεφτούν για τσάι μετά.

Αυτό που θέλω να πω είναι πως, αν θέλεις όντως να επικοινωνήσεις τους πολιτιστικούς πόρους της χώρας σου -και να έχεις και ένα έσοδο από αυτό- δεν είναι απαραίτητο να απογυμνώσεις τα μουσεία σου, στερούμενος τα τεκμήρια του πολιτισμού σου για μισό αιώνα.
Υπάρχουν πολλές και καλύτερες επιλογές.

Παλιότερη φωτογραφία προθήκης του Μουσείου Μπενάκη με φωτογραφίες στη θέση εκθεμάτων που έλειπαν σε έκθεση στο εξωτερικό.

Εναλλακτικές λύσεις

1. Δίκτυο
   Το δίκτυο έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας, κι όχι μόνο λόγω πανδημίας. Μέσω του δικτύου τα Μουσεία διαφημίζονται, ενώ διαδίδουν το πολιτιστικό τους μήνυμα σε πολύ ευρύτερο κοινό.

• Γιατί να μην γίνουν παραγωγές βίντεο στα οποία οι επιμελητές των μουσείων να παρουσιάζουν τα εκθέματα, όχι μόνο αυτά που είναι στις προθήκες, αλλά και στις αποθήκες; Το κάνει το Βρετανικό Μουσείο με την σειρά The Curator’s Corner. Ξέρω ότι το κάνουν και κάποια ελληνικά μουσεία όπως, π.χ., το Μουσείο Ηρακλείου.
• Γιατί να μη δοθεί (αυτό το διάστημα που τα μουσεία είναι κλειστά και άδεια) η δυνατότητα σε ξεναγούς να κάνουν ξεναγήσεις των εκθεμάτων τους οι οποίες θα μεταδίδονται στο διαδίκτυο (online virtual tours); Ενώ η ξενάγηση θα ανοίγει την όρεξη των θεατών να το επισκεφτούν μετά την πανδημία, θα υποστηρίζεται παράλληλα και η τουριστική βιομηχανία.
• Γιατί να μην ψηφιοποιηθούν επιλεγμένα εκθέματα (ακόμη και όλα) και να παρέχονται τα τρισδιάστατα (3D) αποτυπώματά τους στο διαδίκτυο μέσω της πλατφόρμας του ΥΠΠΟΑ ή μέσω των ιστοσελίδων των μουσείων; Με ένα μικρό η μεγαλύτερο αντίτιμο, όποιος θέλει θα μπορεί να κάνει τρισδιάστατη εκτύπωση και να έχει ένα «αυθεντικό» αντίγραφο στο σπίτι του. Π.χ. σήμερα το Βρετανικό μουσείο έχει ψηφιοποιήσει επιλεγμένα κομμάτια της συλλογής του, τα οποία πωλούνται στο κοινό μέσω της πλατφόρμας Scetchfab .

2. Πιο ευέλικτα μουσεία
   Αν το ζητούμενο είναι να βγουν τα ευρήματα από τις αποθήκες, τότε γιατί να μη γίνουν τα ίδια τα μουσεία πιο ευέλικτα;

• Ήδη το εθνικό αρχαιολογικό μουσείο διοργανώνει την εξαιρετική δράση «Tο αθέατο μουσείο» με την οποία φέρνει στο φως άγνωστα αντικείμενα από τη συλλογή του. Έτσι, κάθε μήνα το κοινό έχει τη δυνατότητα να δει ένα από τα ευρήματα που βρίσκονται «στις αποθήκες».
• Γιατί να μην αλλάξει η μουσειολογική προσέγγιση και η εκθεσιακή πολιτική των μουσείων, έτσι ώστε να διευκολύνει τη συνεχή εναλλαγή και έκθεση αντικειμένων που συνήθως δεν εκτίθενται.

3. Εξωστρέφεια
   Τι σημαίνει εξωστρέφεια; Να βλέπουν τα αντικείμενα όσο το δυνατόν περισσότεροι; Ή μήπως μόνο οι ξένοι; Και γι αυτό υπάρχει λύση:

• Θα μπορούσαν να σχεδιαστούν περιοδεύουσες εκθέσεις με τέτοιο τρόπο που να εξασφαλίζεται η ασφάλεια των εκθεμάτων. Οι εκθέσεις αυτές θα μπορούσαν να είναι είτε από ένα μόνο μουσείο, είτε θεματικές, με υλικό από πολλά συνεργαζόμενα μουσεία. Θα μπορούσαν να ταξιδεύουν σε όλη τη χώρα, καλύπτοντας κάθε γωνιά της και φέρνοντας σε επαφή τους Έλληνες με τον πολιτισμό τους.
• Αλλά αν το ζητούμενο είναι η προβολή του Ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό, οι εκθέσεις αυτές θα μπορούσαν να ταξιδεύουν και στο εξωτερικό, διαδίδοντας τον πολιτισμό μας από πόλη σε πόλη και από χώρα σε χώρα. Τέτοιου τύπου εκθέσεις, εκτός από διαφήμιση αποτελούν και έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο «πολιτιστικής διπλωματίας». Γιατί να το κάνει το Βρετανικό μουσείο με τους θησαυρούς άλλων και όχι εμείς με τους δικούς μας;

 Εκδηλώσεις
Ας αφήσουμε τον κόσμο ν’ αγαπήσει το μουσείο. Ας μην αρκεστεί κανείς στη μια και μοναδική επίσκεψη με το σχολείο, αλλά ας φροντίσουμε να γίνει το μουσείο κομμάτι της ζωής μας, αγαπημένη συνήθεια που θα θέλουμε να επαναλάβουμε, με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά.

• Όταν με το καλό ανοίξουμε και πάλι, γιατί να μην επιτραπούν προγράμματα μουσειακού θεάτρου, μέσα στα μουσεία; Το μουσειακό θέατρο αποτελεί μια μοναδική εμπειρία, σαν χρονοταξίδι: οι ηθοποιοί ζωντανεύουν μια εποχή ενσαρκώνοντας χαρακτήρες, πραγματικούς ή φανταστικούς, που μιλάνε από τη δική τους σκοπιά για την εποχή στην οποία ζουν.
• Οι συναυλίες και οι άλλες πολιτιστικές εκδηλώσεις που ήδη γίνονται σε μουσεία, να πολλαπλασιαστούν και να διευρυνθούν. Να δώσουμε στον κόσμο κίνητρα να έρχεται στο μουσείο ξανά και ξανά.
• Να δημιουργήσουμε μοναδικές εμπειρίες, όπως π.χ. διανυκτέρευση στο Μουσείο, μια νέα τάση που γνωρίζει μεγάλη δημοτικότητα σε πολλά μουσεία του εξωτερικού.

 Πωλητήριο
Ποιος δεν αγαπά να παίζει; Ένα έκθεμα που το φτιάχνεις με τα χέρια σου και μπορείς να ασχοληθείς μαζί του για ώρες είναι πολύ πιο ενδιαφέρον, διαδραστικό και εκπαιδευτικό από ένα στατικό αντίγραφο που μένει σε ένα ράφι. Γίνεται επίσης ανάρπαστο.

• H μακέτα της Ακρόπολης από LEGO στο μουσείο Ακροπόλεως μαγνητίζει τα πλήθη. Μάλιστα υπάρχει και ένα μοντέλο του Μηχανισμού των Αντικυθήρων φτιαγμένο με Lego Technic, το οποίο λειτουργεί κανονικά. Γιατί να μην χρησιμοποιηθούν αυτά τα δύο ως πιλότοι για μια συνεργασία παραγωγής παιχνιδιών με θέμα την αρχαία Ελλάδα; Δεν κρίνω μόνο από τα δικά μου παιδιά όταν σας διαβεβαιώ ότι τα πλήθη θα έκαναν ουρές στο πωλητήριο. Αν μάλιστα η πώληση γινόταν και ηλεκτρονικά, δε θα προλαβαίναμε τις παραγγελίες.
• Μια άλλη δημοφιλής κατασκευάστρια παιχνιδιών είναι η Playmobil, που ήδη κυκλοφορεί ολόκληρη σειρά με θέμα την ελληνική μυθολογία. Γιατί αυτή η σειρά να μην έχει και την σφραγίδα του ΥΠΠΟΑ αλλά και την συμβολή των Ελλήνων αρχαιολόγων; Γιατί να μην έχει η χώρα μας μερίδιο στα κέρδη; Θα μπορούσε το Υπουργείο να έρθει σε επαφή με την εταιρεία για την δημιουργία συλλεκτικών παιχνιδιών με θέμα όχι μόνο την αρχαία Ελλάδα αλλά και το Βυζάντιο και τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό; Άλλα ευρωπαϊκά μουσεία έχουν ήδη προβεί σε παρόμοιες συνεργασίες, όπως το Rijksmuseum στο Άμστερνταμ. Το δικό μας Εθνικό Ιστορικό μουσείο έκανε έκθεση των παιχνιδιών με θέμα την Ελληνική Επανάσταση. Γιατί το πωλητήριό του να μη μπορεί να διαθέσει ένα προϊόν που θα γίνει ανάρπαστο τόσο από παιδιά όσο και από συλλέκτες;

6. Διασκέδαση
   Ένα σημαντικό μουσείο δεν θα μείνει ποτέ δίχως επισκέπτες. Αλλά θα προσελκύσει πολύ περισσότερους (και περισσότερες φορές) αν οι επισκέπτες περνούν καλά, ιδίως οι μικρότερες ηλικίες.

• Τα μάτια δεν αρκούν. Οι άνθρωποι νιώθουν την ανάγκη να αγγίξουν τα εκθέματα. Γιατί να μη φτιαχτεί μια αίθουσα αντιγράφων σε κάθε μουσείο, τα οποία οι επισκέπτες θα μπορούν να ψηλαφίσουν άφοβα χωρίς την απειλή της σφυρίχτρας του φύλακα; Επιπλέον πλεονέκτημα: μια τέτοια αίθουσα σε κάθε μουσείο θα ήταν θείο δώρο και για τα άτομα με προβλήματα όρασης, που σήμερα είναι αποκλεισμένα από τη θέαση του πολιτισμού μας, με ελάχιστες εξαιρέσεις.
• Γιατί η μάθηση να μην είναι πιο άμεση, πιο βιωματική; Θα μπορούσε να υπάρχει μια αίθουσα αντιγράφων με τα αρχαία χρώματα, ή διαδραστικές εκδηλώσεις του τύπου «χρωμάτισε το δικό σου άγαλμα»;
• Γιατί τα μουσεία πρέπει να είναι τόσο σοβαρά; Γιατί να μην υπάρχει μια αίθουσα αφιερωμένη στην τρέλα και την ανεμελιά; Όσοι θέλουν θα μπορούν να βγάλουν «σέλφι» αγκαλιά με το αγαπημένο τους έκθεμα, σε απόλυτα ελεγχόμενο περιβάλλον, χωρίς τα εκθέματα να προσβάλλονται ή να κινδυνεύουν.

Πιθανώς κάποιες από τις παραπάνω ιδέες σας φαίνονται απίθανες, ανεφάρμοστες ή πολύ εμπορικές. Κι όμως, αυτές και πολλές άλλες ήδη εφαρμόζονται αλλού, με επιτυχία.

Οι τρόποι να επικοινωνήσεις τον Πολιτισμό και τους πολιτιστικούς σου πόρους μιας χώρας προς τα έξω (ενισχύοντας παράλληλα την οικονομία της) είναι πολλοί και ποικίλοι. Είναι τρόποι που αξίζει να τους εξετάσουμε και να τους δοκιμάσουμε, πριν αρχίσουμε να στέλνουμε τα πολύτιμα τεκμήρια του πολιτισμού μας σε ξένα χέρια για μισό αιώνα.

Μια έγχρωμη φωτογραφία αντικαθιστά ένα μπρούτζινο αγγείο που λείπει, σε προθήκη του Μουσείου Μπενάκη.

Ο δανεισμός αρχαιοτήτων δεν είναι καινοτομία. Εδώ και δεκαετίες ελληνικά μουσεία συμμετέχουν σε περιοδικές εκθέσεις στο εξωτερικό δανείζοντας εκθέματα τους. 
Ο μακροχρόνιος δανεισμός αρχαιοτήτων επίσης δεν είναι καινοτομία. Γίνεται όμως υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και για ειδικές περιπτώσεις, όπως π.χ. ο δανεισμός της συλλογής κυπριακών αρχαιοτήτων του Θάνου Ν. Ζιντίλη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης του Μουσείου Γουλανδρή.
Ούτε η δημιουργία παρατηρμάτων μουσείων στο εξωτερικό είναι νεωτερισμός, όπως αποδεικνύει η δημιουργία παραρτήματος του Λούβρου στο Άμπου Ντάμπι. Σε αυτήν όμως την περίπτωση, προκλήθηκαν έντονες και μακρόχρονες συζητήσεις. Το αποτέλεσμα ήταν πως, μετά από 10 ολόκληρα χρόνια, έγινε ειδική ρύθμιση, αποκλειστικά για τη συγκεκριμένη περίπτωση. Δεν περάστηκε νόμος που να συμπεριλαμβάνει όλες τις αρχαιότητες της χώρας, γενικά, χωρίς ασφαλιστικές δικλείδες, όρους και προϋποθέσεις.

Και αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα με τον νέο νόμο: δίνει τη δυνατότητα να εξάγονται από την χώρα μας πολιτιστικοί θησαυροί και πόροι, δυνητικά για 50 χρόνια.

Εργαλεία για τη διάδοση του πολιτισμού μας υπάρχουν. Υπάρχουν επίσης και εργαλεία διεθνούς πολιτιστικής συνεργασίας, ανταλλαγών κτλ. Είναι και σύγχρονα και απολύτως ενταγμένα στα πλαίσια της ελεύθερης αγοράς.

Το να εισάγεις νέους τρόπους λειτουργίας σε έναν παλιό και εδραιωμένο θεσμό θέλει τόλμη και φαντασία.  Ας γίνει πραγματικότητα επιτέλους το σύνθημα του Γαλλικού Μάη: φαντασία στην εξουσία. Και λίγο περισσότερη περίσκεψη, θα πρόσθετα εγώ.

Advertisement